Αντιχαλκηδόνιοι / Κόπτες («Oriental Orthodox Churches»). Μέρος Α΄

Εισαγωγή

Στο παρακάτω αφιέρωμα προσπαθήσαμε, Θεού θέλοντος, να συγκεντρώσουμε μερικά στοιχεία για τους Αντιχαλκηδόνιους χριστιανούς (μονοφυσίτες), έναν άγνωστο κατ’ ουσίαν κλάδο του χριστιανισμού, που όμως αριθμεί εκατομμύρια πιστούς και διαθέτει ιστορία και παράδοση πολλών αιώνων.
Ευχή μας είναι η επιστροφή όλων στην αγία ποίμνη της Εκκλησίας του Χριστού φυσικά. Το αφιέρωμα ελπίζουμε να μας κατατοπίσει κάπως για τους άγνωστους αυτούς αδελφούς μας, που ουσιαστικά περιμένουν τον Κύριο, μέσα σε πολλές ιστορικές φουρτούνες και περιπέτειες.

Προχαλκηδόνιες Εκκλησίες (από τη Wikipedia)

Προχαλκηδόνιες ή Ανατολικές Εκκλησίες ονομάζονται εκείνες που υιοθέτησαν τον Μονοφυσιτισμό ή Ευτυχιανισμό (από το όνομα του ιδρυτή του), ένα δόγμα που εμφανίστηκε τον 5ο αιώνα. Σύμφωνα με αυτό, η θεία φύση του Χριστού θεωρείται κυρίαρχη επί της ανθρώπινης, η οποία απορροφήθηκε από τη θεία φύση ως «σταγόνα μέλητος στον ωκεανό».
Ο Μονοφυσιτισμός καταδικάστηκε από την Δ’ Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας το 451 μ.Χ και την Ε΄ Οικουμενική Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης το 553 μ.Χ. όπου και διατυπώθηκε το ορθόδοξο δόγμα, σύμφωνα με το οποίο ο Ιησούς υπάρχει σε ένα μόνο πρόσωπο και με δύο φύσεις, την ανθρώπινη και τη θεία, «ενωμένες και μη συγχεόμενες».
Επειδή κάποιες εκκλησίες δεν δέχτηκαν τις δογματικές διατυπώσεις της Συνόδου της Χαλκηδόνας, και αναγνώριζαν μόνο τις 3 προηγούμενες Οικουμενικές Συνόδους, ονομάστηκαν Προχαλκηδόνιες (και μερικές φορές, Αντι-χαλκηδόνιες).

Φωτο: ο Κόπτης Πάπας Αλεξανδρείας και Πατριάρχης Πάσης Αφρικής Σεκούνδα Γ΄ (1971-2012).

Προχαλκηδόνιες είναι οι εκκλησίες: 
Κοπτική Ορθόδοξη Εκκλησία (της Αιγύπτου),
Αρμενική Αποστολική Εκκλησία,
Συριακή Ορθόδοξη Εκκλησία,
Ορθόδοξη Εκκλησία του Μαλαμπάρ των Ινδιών [& Μαλάνκαρα],
Αιθιοπική Ορθόδοξη Εκκλησία
Ορθόδοξη Εκκλησία Tewahedo της Ερυθραίας.

Στις προχαλκηδόνιες Εκκλησίες τηρούνται κάποιες αρχαίες παραδόσεις, όπως ο εορτασμός των Χριστουγέννων και Θεοφανείων σε μια γιορτή κατά την 6η Ιανουαρίου.^[1]
Η Εκκλησία της Ελλάδος συμμετέχει σε θεολογικούς διαλόγους με τις προχαλκηδόνιες εκκλησίες, με σκοπό την υπέρβαση των διαφορών. ^{[2] [3]}

Υποσημειώσεις

1. ΛΑΜΠΡΟΥ Κ. ΣΚΟΝΤΖΟΥ Θεολόγου-Καθηγητού ΕΠΕΦΑΝΗ Η ΧΑΡΙΣ ΤΟΥ ΘΕΟΥ Η ΣΩΤΗΡΙΟΣ(Αναφορά στη μεγάλη εορτή των Θεοφανείων)
2. Βλ. «ΕΚΚΛΗΣΙΑ», Επίσημο Δελτίο της Εκκλησίας της Ελλάδος, ΑΝΑΚΟIΝΩΘΕΝ ΤΗΣ 1ης IΟΥΛιΟΥ 2005, σελ. 540
3. Οικουμενική κίνηση, ιστορία-θεολογία: Επαφές και δραστηριότητες κατά τον 20° αιώνα

Ο Μονοφυσιτισμός (από εδώ)

 

H Δ΄ Οικουμενική Σύνοδος (Χαλκηδόνα 451 μ.Χ.) συγκλήθηκε για να αντιμετωπίσει τον Μονοφυσιτισμό, την αίρεση του Ευτυχούς, ο οποίος πίστευε, ότι ο Χριστός μετά την ενανθρώπηση δεν έχει πλέον δύο φύσεις, αλλά μόνο μια, την Θεία, μέσα στην οποία διαλύθηκε η ανθρώπινη φύση και απορροφήθηκε από την θεότητα Του, σαν σταγόνα στον ωκεανό. Η διδασκαλία αυτή του Ευτυχούς ήταν επικίνδυνη για την σωτηρία του ανθρώπου και έπρεπε να αντιμετωπισθεί συνοδικώς.
Στον Μονοφυσιτισμό κατάντησε ο Ευτυχής από μια ακραία ερμηνεία της Χριστολογίας του αγ. Κυρίλλου Αλεξανδρείας, του οποίου ήταν συνεργάτης στον αγώνα του εναντίον του Νεστοριανισμού. Η διδασκαλία του Νεστορίου καταδικάστηκε από την Γ΄Οικουμενική Σύνοδο της Εφέσου (431) με πρωτα­γωνιστή και πρόεδρο της Συνόδου τον άγιο Κύριλλο Αλεξαν­δρείας. Ο Νεστόριος πίστευε, ότι υπάρχουν δύο διαφορετικά πρόσωπα στο Χριστό, εφ’ όσον έκανε διαχωρισμό των δύο φύσεων του Κυρίου (της θείας και της ανθρωπίνης) και δεχόταν ότι οι φύσεις έχουν ενωθεί «ηθικώς» μόνο. Κατά τον Νεστόριο, υπάρχουν δύο Χριστοί, ο Υιός και Λόγος του Θεού και ο Υιός του ανθρώπου, ο Ιησούς, και ότι η Μαρία γέννησε μόνο τον άνθρωπο Χριστό και οπωσδήποτε όχι τον Θεό Λόγο. Άρα, έλεγε ο Νεστόριος, δεν μπορούμε να αποκαλούμε την Μαρία Θεοτόκο, αλλά «ανθρωποτόκο» ή «Χριστοτόκο».

Η Δ’ Οικοιμενική Σύνοδος, με το Χριστολογικό της Όρο, ουσιαστικά αντιμετώπισε όχι μόνο τον Μονοφυσιτισμό, αλλά απέκλεισε και τον Νεστοριανισμό. Έτσι ο Χριστός, κατά την Σύνοδο της Χαλκηδόνας, έχει δύο φύσεις, οι οποίες «ασυγ­χύ­τως», «ατρέπτως» αχωρίστως και «αδιαιρέτως» έχουν ενωθεί στην υ­πό­στα­ση του Θεού Λόγου (καθ’ υπόστασιν ένωσις).
[Πολλά για το μονοφυσιτισμό & τη Δ΄ Οικ. Σύνοδο εδώ].

«Μιαφυσιτισμός, όχι μονοφυσιτισμός»

Οι Αντιχαλκηδόνιες Εκκλησίες συχνά χαρακτηρίζουν τη χριστολογία τους «μιαφυσιτισμό» (miaphysitism) ή «ενοφυσιτισμό» (henophysitism), απορρίπτοντας το «μονοφυσιτισμό» του Ευτυχούς ως αίρεση. Απορρίπτουν δηλαδή την ιδέα ότι η θεία φύση του Χριστού απορρόφησε και εξαφάνισε την ανθρώπινη. Χρησιμοποιώντας τη φράση του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας «μία φύσις του Θεού Λόγου σεσαρκωμένη» (την οποία ο άγιος κατανοούσε ορθόδοξα), υποστηρίζουν ότι ο Χριστός έχει μία μόνο φύση, στην οποία όμως υπάρχουν και τα θεία και τα ανθρώπινα χαρακτηριστικά Του.
Αναλυτικά δείτε στο άρθρο Miaphysitism. Εκεί, για το θέμα γράφεται:

The Miaphysites rejected this definition as verging on Nestorianism and instead adhered to a wording of Cyril of Alexandria, the chief opponent of Nestorianism, who had spoken of the «one (mia) nature of the Word of God incarnate» (μία φύσις τοῦ θεοῦ λόγου σεσαρκωμένη mía phýsis toû theoû lógou sesarkōménē). The distinction of this stance was that the incarnate Christ has one nature, but that nature is still of both a divine character and a human character, and retains all the characteristics of both. Though the Miaphysites condemned Eutychianism, the two groups were both viewed as monophysites by their opponents.

Παρά τους ισχυρισμούς αυτούς, δεν αναγνωρίζουν τη Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο της Χαλκηδόνας (που καταδίκασε το μονοφυσιτισμό), ούτε τις επόμενες Οικουμενικές Συνόδους της Ορθόδοξης Εκκλησίας.

Για την ονομασία «Ορθόδοξες Ανατολικές Εκκλησίες» (Oriental Orhtodox Churches), με την οποία είναι πλέον γνωστοί οι Αντιχαλκηδόνιοι, σε αντιδιαστολή με το όνομα Eastern Orthodox Church, με το οποίο χαρακτηρίζεται η κανονική Ορθόδοξη Εκκλησία, ο π. Θεόδωρος Ζήσης γράφει:

Σχετικά μάλιστα με το όνομα των Αντιχαλκηδονίων, που αποτέλεσε θέμα συζητήσεως στον Διάλογο, με την επιμονή τους οι Αντιχαλκηδόνιοι επέτυχαν να μη ονομάζονται πλέον Μονοφυσιτικές Εκκλησίες ή Προχαλκηδόνιες Εκκλησίες, αλλά σε πρώτη φάση δέχθηκαν να ονομάζονται Αρχαίες Ανατολικές Εκκλησίες. Εζήτησαν κατόπιν να ονομάζονται απλώς Ορθόδοξες Εκκλησίες. Δεν δέχθηκαν συμβιβαστική πρόταση των Ορθοδόξων να ονομάζονται Ανατολικές Ορθόδοξες μη Χαλκηδόνιες Εκκλησίες, ζήτησαν την απάλειψη του μη Χαλκηδόνιες Εκκλησίες και ονομάζονται τώρα στο Διάλογο Ανατολικές Ορθόδοξες Εκκλησίες, επιβεβαιουμένης έτσι δια του ονόματος της ανυπάρκτου εν τοις πράγμασι Ορθοδοξίας των.

Οι διεργασίες αυτές στα πλαίσια του Θεολογικού Διαλόγου είχαν και έχουν σαν συνέπεια να δημιουργηθεί όντως το κοινώς λεγόμενο comfusio, σύγχυση αληθινή, κατά την συγχυτική των Αντιχαλκηδονίων Χριστολογία. Τα ονόματα Ορθοδοξία και Ορθόδοξος δεν χαρακτηρίζουν πλέον μόνον τις κατά παράδοση Ορθόδοξες Εκκλησίες, τις ενωμένες απολύτως στην πίστη, την λατρεία και την διοίκηση, που έχουν επί κεφαλής ως πρώτον τη τιμή τον οικουμενικό της Κων/πόλεως θρόνο, αλλά και τους Μονοφυσίτες Αντιχαλκηδονίους.

Έτσι μέσα στο Παγκόσμιο Συμβούλιο Εκκλησιών ταυτιζόμαστε οι Ορθόδοξοι με τους Μονοφυσίτες και ονομαζόμαστε όλοι από κοινού Ορθόδοξοι, συμμετέχοντας σε κοινές «διορθόδοξες» επιτροπές. Το πιο δυσάρεστο όμως είναι, μετά από αυτήν την άμβλυνση, να συγκροτούμε και μόνοι μας διορθόδοξες επιτροπές και να συντάσσουμε κοινά κείμενα με τους Μονοφυσίτες ως κείμενα των Ορθοδόξων.

 

Οι Αντιχαλκηδόνιες Εκκλησίες

Προσθέτουμε μερικά επιμέρους στοιχεία, από το διαδίκτυο και από την Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια [ΕΕΕ], Εκδοτική Αθηνών, τ. 21/Θρησκείες, από τα αντίστοιχα λήμματα.

Κοπτική Εκκλησία

Η λέξη Κόπτης δεν έχει σχέση με το ελληνικό ρήμα κόπτω, αλλά προέρχεται από την αρχαία αιγυπτιακή (κοπτική) γλώσσα και σημαίνει Αιγύπτιος (ρίζα qpt).

Η Αίγυπτος είναι στην ουσία η μητέρα του μονοφυσιτισμού, αφού ο μονοφυσιτισμός δημιουργήθηκε με την ακραία ερμηνεία της χριστολογίας του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας, τον οποίο υποτίθεται ότι ακολουθούσαν οι ιδρυτές της αίρεσης, σε μια προσπάθεια αντίδρασης κατά του νεστοριανισμού. Έτσι, είναι φυσικό ότι ο μονοφυσιτισμός κυριάρχησε στην Αίγυπτο.

Στην ΕΕΕ διαβάζουμε: «Η Αιγυπτιακή (Κοπτική = Αιγυπτιακή) Εκκλησία, διαμορφώθηκε από τους πολέμιους της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου σε αντίθεση με τη Μελχιτική Εκκλησία, δηλ. πιστή στο βασιλιά του Βυζαντίου.

Στις σχετικές θεολογικές αντιθέσεις προσδόθηκε και εθνικός χαρακτήρας, αφού οι αντίπαλοι της Συνόδου της Χαλκηδόνας αναζητούσαν ερείσματα στους ιθαγενείς πληθυσμούς της Αιγύπτου. Η προσπάθεια για εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης προκάλεσε τις αντιδράσεις των (μονοφυσιτών) μοναχών της Αιγύπτου, οι οποίοι ανέπτυξαν μεγάλη δραστηριότητα μεταξύ των ιθαγενών πληθυσμών εναντίον του ορθόδοξου πατριαρχείου Αλεξανδρείας και της αυτοκρατορικής πολιτικής».

Φωτο: κοπτική εικόνα του Μ. Παϊσίου, που πλένει τα πόδια του Χριστού (σκηνή από το βίο του αγίου). Από εδώ.

Σήμερα η Εκκλησία των Κοπτών αριθμεί περίπου 8.000.000 πιστούς στην Αίγυπτο, ιδιαίτερα στην περιοχή της Θηβαΐδας (που κάποτε ήταν η μήτρα και το κέντρο του ορθόδοξου μοναχισμού), ενώ υπάρχει και ουνιτική κοπτική Εκκλησία, που υπάγεται στον παπικό θρόνο.

Μέχρι το 1951 στην κοπτική Εκκλησία υπαγόταν και η (αντιχαλκηδόνια) Εκκλησία της Αιθιοπίας. Από το 1951 όμως είναι ανεξάρτητη.

Οι Κόπτες διαθέτουν πολύ σημαντικά μοναστικά κέντρα, στα οποία φυλάσσονται τα ιερά (κάποια & άφθαρτα) λείψανα πολλών από τους κορυφαίους αγίους αναχωρητές των αρχαίων χρόνων (οι οποίοι όμως ήταν ορθόδοξοι, αφού εξάλλου πολλοί από αυτούς είχαν ζήσει πριν από την εποχή του μονοφυσιτισμού). Τέτοια ιστορικά κοπτικά μοναστήρια είναι π.χ. του αγίου Παϊσίου του Μεγάλου, του αγίου Μωυσή του Αιθίοπα , του αγ. Μακαρίου του Αιγυπτίου, του αγ. Σισώη του Μεγάλου κ.ά.

Διαβάζουμε επίσης (εδώ):

 Κοινότητα εν διωγμώ σήμερα, οι Κόπτες της Αιγύπτου είναι η μεγαλύτερη χριστιανική εκκλησία και η μεγαλύτερη θρησκευτική μειονότητα στη Μέση Ανατολή. Σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία αποτελούν το 5-10% του πληθυσμού των 83 εκατ. Αιγυπτίων. Αλλες, ανεξάρτητες ή χριστιανικές πηγές, ανεβάζουν το ποσοστό σε 23%. Το 95% των Κοπτών ανήκουν στην Κοπτική Ορθόδοξη Εκκλησία της Αλεξάνδρειας. Οι υπόλοιποι 800.000 ανήκουν στην Κοπτική Καθολική και σε διάφορες Κοπτικές Προτεσταντικές Εκκλησίες. Παρά το γεγονός ότι το Σύνταγμα της Αιγύπτου εγγυάται την θρησκευτική ελευθερία, οι Κόπτες υποφέρουν από διακρίσεις στην εκπαίδευση, την εργασία, τη λατρεία και την πολιτική εκπροσώπηση. Η κοινότητα νιώθει αποκλεισμό και μόνιμο συναίσθημα ανασφάλειας.

Σήμερα οι Κόπτες της Αιγύπτου δείχνουν ηρωική στάση απέναντι στον ισλαμικό φανατισμό, που πολλές φορές τους δείχνει το χειρότερο πρόσωπό του – δίνουν το αίμα τους για το Χριστό. Ευχόμαστε να κερδίσουν τον παράδεισο και φυσικά να ενωθούμε όλοι στην αγία Ορθοδοξία των Πατέρων μας, που είναι και η αρχαία παράδοση της Αιγύπτου.

Εδώ (στο τέλος του post) δείτε τον κόπτη ιερέα Ζακαρία Μπότρος, που η Αλ Κάιντα έχει επικηρύξει με 60 εκατ. δολάρια, λόγω της εκπομπής του που παρουσιάζει το Ισλάμ χωρίς το προσωπείο που του έχουν φορέσει οι «ιεραπόστολοί» του στο δυτικό κόσμο.

Κοπτική εικ. του αγίου Μωυσή του Αιθίοπα (από εδώ, όπου για το λείψανό του)

Η ΚΟΙΛΑΔΑ ΤΗΣ ΝΙΤΡΙΑΣ: 

ΤΟ ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΩΝ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΚΟΠΤΩΝ ΤΗΣ ΑΙΓΥΠΤΟΥ

Εάν το Άγιο Όρος είναι το θρησκευτικό κέντρο για τους Έλληνες ορθοδόξους χριστιανούς, η κοιλάδα της Νιτρίας (Γουάντι Νατρούν) είναι το ισοδύναμο για τους Κόπτες. Η κοιλάδα της Νιτρίας όχι μόνο είναι η καρδιά του Χριστιανισμού στην Αίγυπτο, είναι επίσης ο τόπος γέννησης του μοναχισμού, διότι εδώ είναι που η πρώτη μοναστική παράδοση στον κόσμο αναπτύχθηκε πίσω στο 300 μ.Χ.

Στους Έλληνες η περιοχή είναι γνωστή ως οι Σκήτες της Αιγύπτου, και Σκήτες σημαίνει τα σπίτια των ασκητών. Είναι εδώ, σε αυτό το μέρος της αιγυπτιακής ερήμου που χιλιάδες χριστιανοί αναχώρησαν για να αποφύγουν τις διώξεις από τους Ρωμαίους τον 4 ο αιώνα μ.Χ. Ο χριστιανισμός έφθασε στη περιοχή με τον Άγιο Μακάριο τον Μέγα που αναχώρησε εκεί κατά το 330. Χιλιάδες άλλοι θρησκευόμενοι άνδρες ακολούθησαν και εγκαταστάθηκαν στην περιοχή. Ζούσαν ως αναχωρητές σε σπηλιές ή κατασκεύαζαν μοναστήρια, όπου ανέπτυξαν τη μοναστική παράδοση, που σταδιακά εξαπλώθηκε σε όλη την χριστιανική Ανατολή και που αργότερα υιοθετήθηκε από τους χριστιανούς της Δύσης.

 

… Η κοινότητα μεγάλωσε σε αριθμό και έγινε πιο οργανωμένη. Έτσι, ένα ανθηρό μοναχικό σύστημα δημιουργήθηκε.

Από τα 60 μοναστήρια που ήταν κάποτε κτισμένα σε ολόκληρη την κοιλάδα, σήμερα μόνο 4 απομένουν. Τα υπόλοιπα καταστράφηκαν από τις καταστρεπτικές επιδρομές των Βερβέρων και των Αράβων προς στην πορεία τους για την κατάκτηση της Βόρειας Αφρικής. Τα τέσσερα μοναστήρια, το Μοναστήρι του Αγίου Σισώη, το μοναστήρι του Αγίου Μακαρίου, το μοναστήρι Αλ Μπαράμους (Μονή «τους Ρωμαίους» [φωτο]) και το μοναστήρι Αλ Σουριάν (Μονή των Σύρων), όλα κτίστηκαν τον τέταρτο αιώνα μ.Χ. και είναι η μαρτυρία για την αντοχή του αρχαίου χριστιανισμού της Κοπτικής Εκκλησίας. Η έρημος ήταν ο προστάτης της πίστης τους, και η θρησκευτική ζωή που όλοι είχαν προστατεύσει, σήμερα ευδοκιμεί. Ο Πατριάρχη των Κοπτών εξακολουθεί να επιλέγεται μεταξύ των μοναχών του Γουάντι Νατρούν, και ο μοναχισμός γνωρίζει μια αναβίωση με νεότερους Κόπτες να βάζουν και πάλι τα ράσα με τα κεντημένα κουκούλια και να ζουν μέσα σε αυτά τα αρχαία τείχη στην έρημο. Επιπλέον, υπάρχουν μια σειρά από ασκητές μοναχούς που ζουν σε σπηλιές που είναι διάσπαρτες γύρω από την κοιλάδα της Νατρούν.

 

Δείτε λεπτομέρειες γι’ αυτά τα μοναστήρια εδώ, απ’ όπου προέρχεται και το παραπάνω απόσμασμα.

Για την Κοπτική Εκκλησία της Αιγύπτου περισσότερα εδώ (αγγλικά).

***

Αρμενική Εκκλησία
 
Μονοφυσιτισμός και Αρμενική Εκκλησία (από το άρθρο του π. Ιερώνυμου Mayilyan «Πώς οι ορθόδοξοι Αρμένιοι έγιναν μονοφυσίτες», που δημοσιεύουμε στο αφιέρωμα Ο άγιος Γρηγόριος της Αρμενίας και ο μονοφυσιτισμός στην Αρμενία)

Ο (ορθόδοξος) άγιος Γρηγόριος, Φωτιστής της Αρμενίας

Συνήθως υποστηρίζεται από μια σημαντική μερίδα των Αρμενίων μελετητών, κυρίως ιστορικών, ότι στη Σύνοδο της Χαλκηδόνας δεν μπορούσαν να συμμετάσχουν οι Αρμένιοι λόγω της μεταπολεμικής κατάστασης, που είχε επέλθει στην χώρα μετά από τον σφοδρό αγώνα τους κατά της περσικής εισβολής. Δεν είναι όμως έτσι τα πράγματα. Δεν αποτελεί άλλωστε αυτό δικαιολογία για τη μη αποδοχή της Συνόδου. Είναι γεγονός, ότι οι Αρμένιοι δεν συμμετείχαν ουσιαστικά ούτε στις δύο προηγούμενες Οικουμενικές Συνόδους της Κωνσταντινουπόλεως (381) και της Εφέσου (431), αλλά αποδέχθηκαν τις Αποφάσεις των, επειδή, όπως αναφέρουν οι πηγές, δεν βρήκαν τίποτε, που να αντίκειται στην πίστη τους.
Οι Αρμένιοι παραμένουν στην ορθή πίστη των Πατέρων και των Οικουμενικών Συνόδων μέχρι να αρνηθούν οριστικά, στην δεύτερη σύνοδο του Ντβίν (553-555), το Χριστολογικό δόγμα της Χαλκηδόνας και έτσι να αποκοπούν από το Σώμα της Εκκλησίας του Χριστού. Και εδώ σταματάει η Ορθοδοξία της Αρμενικής Εκκλησίας.
Βασικά, παρερμηνεύουν την διδασκαλία του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας και τη φράση του «μια φύσις του Λόγου σεσαρκωμένη» και υποστηρίζουν ότι μετά την ένωση των δύο φύσεων υπάρχει μια ενωμένη φύση στο Χριστό και έτσι καταλήγουν σε μια «σύνθετη φύση». Αυτό δεν μπορεί να γίνει αποδεκτό από τους Πατέρες της Εκκλησίας, επειδή ο όρος «σύνθετος φύσις» σημαίνει ότι χάνουν τα ιδιώματα οι δύο φύσεις που ενώνονται. Ακόμα και σήμερα οι Αρμένιοι θεολόγοι υποστηρίζουν ότι, λέγοντας «μια φύση», η Αρμενική ‘‘εκκλησία’’ εννοεί την «άρρηκτη ένωση των δύο φύσεων».
Γιατί όμως το μεγαλύτερο μέρος της Αρμενικής ‘‘εκκλησίας’’ δεν δέχθηκε την Δ΄Οικουμενική Σύνοδο; Επειδή:
α. κατ’ επίδρασιν των ήδη μονοφυσιτών Σύρων πίστευαν, ότι με την Σύνοδο της Χαλκηδόνας αναβίωσε ο Νεστοριανισμός.
β. ερμήνευσαν –και ακόμα δυστυχώς συνεχίζουν να ερμηνεύουν– λανθασμένα την Χριστολογία του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας και ιδίως την γνωστή του φράση «μια φύσις του Λόγου σεσαρκωμένη».
γ. αγνόησαν τον «Όρο των Διαλλαγών» (433) μεταξύ του αγίου Κυρίλλου Αλεξανδρείας και Ιωάννη Αντιοχείας. Αυτό το τελευταίο έχει τεράστια σημασία για όλη την μετέπειτα αντιχαλκηδόνια-μονοφυσιτική πορεία της Αρμενικής ‘‘εκκλησίας’’.
Λεπτομερή ανάλυση δεν θα κάνω εδώ. Αν χρειασθεί θα δούμε στο μέλλον. Να τονίσω όμως, ότι οι μονοφυσίτες Αρμένιοι έχουν μια ιδιάζουσα μορφή Χριστολογίας, επειδή αρνήθηκαν να δεχθούν την διδασκαλία του Σεβήρου Αντιοχείας και τον καταδίκασαν ως αιρεσιάρχη στην αρμενο-συριακή ενωμένη σύνοδο του Manazkert (726). Επίσης δεν αναγνωρίζουν τον Διόσκορο ως «άγιο».
Όλες οι άλλες θεωρίες, που στηρίζονται στις πολιτικές σκοπιμότητες της μη αποδοχής της Χαλκηδόνας από τους Αρμενίους, ναι μεν μαρτυρούνται στις πηγές, αλλά δεν συνέβαλαν στην οριστική απόφαση.
Οι προσπάθειες των βυζαντινών για την ένωση της αποκομμένης ήδη Αρμενικής ‘‘εκκλησίας’’ με την Ορθόδοξη Εκκλησία δεν έφεραν καρπούς, όπως και οι ανεπίσημοι (1964, 1967,1970 και 1971) και οι επίσημοι διάλογοι (1985, 1989, 1990 και 1993) του 20ου αι. μεταξύ Ορθοδόξων και Αντι­χαλκηδονίων.

Οι σχέσεις Ορθοδόξων και Αρμενίων γνώρισαν και γνωρίζουν στιγμές ύφεσης, αλλά και έντασης, που κάποτε καταλήγουν και σε γρονθοκοπήματα. Παράδειγμα, η επίθεση Αρμένιων ιερέων σε Ορθόδοξους, παραμονές Χριστουγέννων …, μέσα στο ναό της Γέννησης του Χριστού στη Βηθλεέμ.
Κατά την τελετή του Αγίου Φωτός, ο Αρμένιος πατριάρχης μπαίνει στο κουβούκλιο του Αγίου Τάφου μαζί με τον Ορθόδοξο πατριάρχη, αλλά παραμένει στον πρώτο από τους δύο θαλάμους και παίρνει το Άγιο Φως από τον Ορθόδοξο. Είναι γνωστό ότι το 1579 οι εκπρόσωποι της αρμενικής Εκκλησίας στα Ιεροσόλυμα δωροδόκησαν τις τουρκικές αρχές και απαγόρευσαν την είσοδο στους Ορθόδοξους, με σκοπό να βγάλουν το Άγιο Φως οι Αρμένιοι. Όμως το Άγιος Φως βγήκε από κολώνα στο εξωτερικό του ναού της Αναστάσεως, όπου έστεκαν οι Ορθόδοξοι με τον πατριάρχη. Η κολώνα αυτή (φωτο) έχει μελετηθεί επιστημονικά και μπορείτε να δείτε λεπτομέρειες εδώ.

Το συμβάν είδε από μιναρέ ο εμίρης Τούνομ, αρχηγός της φρουράς, και μεταστράφηκε στην Ορθοδοξία. Όμως συνελήφθη από τις αρχές ως αρνητής του Ισλάμ και θανατώθηκε. Δείτε εδώ.

Για την Εκκλησία της Αρμενίας δείτε περισσότερα εδώ (αγγλικά).

Προσθέτουμε ορισμένα από αυτό το άρθρο του π. Θεοδώρου Ζήση:

Από την αρμενική κοινότητα της Κομοτηνής

 Έχει πράγματι καταγραφή από την ιστορία και προκύπτει από μαρτυρίες του ιδίου του Μ. Φωτίου και άλλων συγγραφέων μία κατ’ αρχήν επιτυχής προσπάθεια επιστροφής των Αρμενίων στην Ορθόδοξη Εκκλησία. Κατά την διάρκεια της πρώτης πατριαρχίας του ο Φώτιος έστειλε επιστολές στον ηγεμόνα των Αρμενίων Ασούτ και στον καθολικό τους Ζαχαρία, τις οποίες εκόμισε ο μητροπολίτης Νίκης Ιωάννης. Στις επιστολές αυτές, που σώθηκαν Αρμενιστί και σε λατινική μετάφραση, επρότεινε την ένωσή τους με την Ορθόδοξη Εκκλησία. Σε σύνοδο Αρμενίων επισκόπων που έγινε στην πόλη Άντ το 864 αναγνώρισαν οι Αρμένιοι την Δ’ Οικουμενική Σύνοδο και απεκήρυξαν τον Μονοφυσιτισμό [Την πληροφορία για την επιτυχία της προσπάθειας αυτής επιστροφής των Αρμενίων δίδει ο ίδιος ο πατριάρχης Φώτιος στην επιστολή του προς τον ηγεμόνα των Αρμενίων Ασούτ ή Ασώτ, επιγραφόμενη Κατά τής Θεοπασχιτών αιρέσεως: «Το μεν ουν την παραίνεσιν ημών πέρας οίον ευχόμεθα λαβείν, ου βεβαίως ελπίζομεν, ει μη με των προλαβόντων άλλων Αρμενίων, ων ου προ πολλού χρόνου η επιστροφή και διόρθωσις, δια της ομοίας παραινέσεως και του μακαριωτάτου Ιωάννου αρχιεπισκόπου Νίκης λαμπρώς τε και ως άριστα προελθούσα, και περί της υμών αρετής φρονείν τα αμείνω προετρέψατο». Επιστολή 284, εν Photii Patriarchae Constantinopolitani Epistulae et Amphilochia, τόμ. 3, σελ.4 ε., έκδ. Β. Laourdas – L. Westerink (Bibliotheca Teubneriana)].

…  Η ένωση αυτή των Αρμενίων δεν κράτησε φαίνεται για πολύ. Η καθαίρεση του Μ. Φωτίου από τον πατριαρχικό θρόνο δεν επέτρεψε την ολοκλήρωση και εμπέδωση αυτής της προσπάθειας.

[…]

Οι Αρμένιοι είναι ευγενής και συμπαθής λαός. Συμπορεύθηκαν με τους Έλληνες σε δύσκολους καιρούς, αντιμετώπισαν την ίδια σκληρότητα από ξενικές κατακτήσεις μέχρι των τελευταίων επονειδίστων σφαγών στις δύο πρώτες δεκαετίες του αιώνος μας. Πενήντα χιλιάδες πρόσφυγες Αρμένιοι μαζί με τούς ομοεθνείς μας πρόσφυγες της Μικρασίας και του Πόντου βρήκαν θαλπωρή και καταφύγιο στη χώρα μας, όπου ζουν με εντιμότητα, εργατικότητα και προκοπή.

Φωτο από εδώ

Φιλικώτατα τους αντιμετωπίζει σε ανθρώπινο επίπεδο και κοσμικό ο Μ. Φώτιος. Επανειλημμένως αποκαλεί τον Ασώτιο φίλο και συγγενή. Επισημαίνει όμως ότι τα θέματα της πίστεως και της αληθείας κινούνται σε άλλη διάσταση, όχι στο χώρο των πρόσκαιρων σκοπιμοτήτων, αλλά στο χώρο της αιωνιότητος, την είσοδο στην οποία εγγυώνται όχι το σχίσμα και η αίρεσις, αλλά η Μία Αγία Καθολική και Αποστολική Εκκλησία. Του γράφει. «Μη σοι γένοιτο, τερπνόν φιλίας και συγγενείας αγλάισμα, μήτε σοι μήτε τινί άλλω, όσοις το Χριστού επικαλείται όνομα, μηδαμώς κατά το εκείθεν κριτήριον εις τοιαύτην υποβληθήναι και τηλικαύτην εξέτασιν και τότε μεταμανθάνειν την αλήθειαν, ότε πλέον ουδέν του πικροτερον κολάζεσθαι περιγίνεται».

 

***

Αιθιοπική Εκκλησία

Ο πατριάρχης Αιθιοπίας Ματθίας (από εδώ – βλ. και εδώ)

 
Ο πρώτος Αφρικανός χριστιανός είναι ο ευνούχος της βασίλισσας της Αιθιοπίας, που βαφτίστηκε από τον άγιο διάκονο Φίλιππο.

Η ίδρυση της Αιθιοπικής Εκκλησίας ανάγεται κατά την παράδοση στον ευαγγελιστή Ματθαίο, αλλά ο χριστιανισμός εμπεδώθηκε στην Αιθιοπία κατά τον 4ο αι. μ.Χ. (με τον άγιο Φρουμέντιο). Η Εκκλησία της Αλεξανδρείας ασκούσε την πνευματική εποπτεία στην Αιθιοπική Εκκλησία, η οποία παρέμεινε σταθερή στην Ορθοδοξία κατά την περίοδο των ερίδων γύρω από τον Αρειανισμό.
Στην Αιθιοπία αναπτύχθηκε σύντομα η εκκλησιαστική ζωή με επίκεντρο την Αξώμη (Αξούμ), αλλά η διάδοση του χριστιανισμού στην ύπαιθρο ακολούθησε βραδύτερο ρυθμό. Οι «Εννέα Άγιοι», οι οποίοι κατά την παράδοση ανέλαβαν το σχετικό ιεραποστολικό έργο, πρέπει να έδρασαν γύρω στο 480 μ.Χ. και να προέρχονταν από τις τάξεις των εχθρών της Δ΄ Οικουμενικής Συνόδου. Αυτοί, ως φαίνεται, έφεραν στην Αιθιοπία το μονοφυσιτισμό και οργάνωσαν τις σχέσεις της Αιθιοπικής Εκκλησίας με την Κοπτική Εκκλησία της Αιγύπτου.
Η τελική εξάρτηση της Αιθιοπικής Εκκλησίας από τον Κόπτη Πατριάρχη της Αιγύπτου, χρονολογούμενη μετά τα μέσα του 7ου αι. μ.Χ., δηλ. μετά την αραβική κατάκτηση της Αιγύπτου, περιοριζόταν στην εκλογή και χειροτονία Κόπτη Αρχιεπισκόπου της Αιθιοπικής Εκκλησίας, ενώ η επιρροή της αποδυναμωνόταν από την παντοδυναμία του Ηγουμένου της ιστορικής αιθιοπικής μονής Ντέμπρα Λίβανος, ο οποίος ασκούσε ουσιαστικά τη διοίκηση της Αιθιοπικής Εκκλησίας κατά τους μέσους χρόνους [πηγή: ΕΕΕ].

Ο Άγιος Φρουμέντιος. Βοστώνη, Μονή Μεταμορφώσεως (από εδώ).

Παλεύοντας ανάμεσα στον προσηλυτισμό του Ισλάμ και τη δυτική αποικιοκρατία (με τις προσπάθειες του παπικού θρόνου να φέρει κοντά του την Εκκλησία της Αιθιοπίας) οι Αιθίοπες αντιχαλκηδόνιοι χριστιανοί διατηρούν την παράδοσή τους ισχυρή. Το 1951 – όπως γράφουμε παραπάνω – ανεξαρτητοποιήθηκαν από την Εκκλησία των Κοπτών. Σήμερα ο Πατριάρχης Αιθιοπίας έχει έδρα την Αντίς Αμπέμπα, ενώ ο Ηγούμενος της Μονής Ντέμπρα Λίβανος συνεχίζει να έχει αυξημένες αρμοδιότητες.
Στην Αιθιοπία υπάρχει και η Ορθόδοξη Μητρόπολη Αξώμης, που ιδρύθηκε από τον Ορθόδοξο Πατριάρχη Αλεξανδρείας Φώτιο το 1908.
Τον Ιανουάριο 2013 προκλήθηκε σκάνδαλο όταν ο ορθόδοξος μητροπολίτης Αξώμης Πέτρος συμμετείχε στην τελετή του αγιασμού των υδάτων της Αιθιοπικής Εκκλησίας (από εκεί η φωτο). Φρονώ ταπεινά ότι η συμμετοχή αυτή ήταν όντως σφάλμα, γιατί φαίνεται να νομιμοποιεί την παραμονή της Εκκλησίας των Αιθιόπων αδελφών μας στην αίρεση του μονοφυσιτισμού, αντί να τους προσκαλεί να επιστρέψουν στις ορθόδοξες ρίζες τους.

 

Για την αιθιοπική κοινότητα στην Αθήνα διαβάζουμε εδώ:

Κόπτες της Αιθιοπίας: σαν λευκοντυμένοι άγγελοι

 

[…] «Η χριστιανική αιθιοπική κοινότητα εμφανίζεται στην Ελλάδα μετά την πτώση του Χριστιανού αυτοκράτορα Χαϊλέ Σελασιέ», σημειώνει ο γραμματέας της Ορθόδοξης Αιθιοπικής Εκκλησίας στην Αθήνα κ. Μαράουϊ Μελέσε. «Τότε, όσοι σπουδάζαμε στη Θεολογική Σχολή της Αθήνας διαπιστώσαμε ότι υπήρχε ανάγκη για εκκλησία και απευθυνθήκαμε στο υπ. Παιδείας και την Αρχιεπισκοπή». Επειτα από αρκετά χρόνια, το 1989, οι Αιθίοπες άρχισαν να λειτουργούν σε μια παλιά, μικρή εκκλησία της Κοιμήσεως της Θεοτόκου στα Τουρκοβούνια. Σήμερα αναζητούν δωρεές για να κτίσουν τη δική τους εκκλησία.

Αυτό που κυρίως διακρίνει και εντυπωσιάζει στους Χριστιανούς Αιθίοπες είναι το βαθύ θρησκευτικό τους αίσθημα και η πνευματική τους παιδεία. Η απόλυτη ησυχία μέσα στον ασφυκτικά γεμάτο ναό, η επί ώρες βαθιά κατάνυξη, οι εσωτερικές προσευχές που προδίδονται από το άηχο κούνημα των χειλιών ηλεκτρίζουν την ατμόσφαιρα και εμπνέουν σεβασμό και στον πλέον δύσπιστο παρατηρητή. Στη λειτουργία όλοι προσέρχονται ανυπόδητοι, τυλιγμένοι σε λευκό λεπτό ύφασμα – οι γυναίκες το φοράνε από το κεφάλι, ως ένδειξη σεβασμού στην επικοινωνία με το Θείο και για να μην προκαλούν την προσοχή των ανδρών. Οι λευκοντυμένες φιγούρες μοιάζουν με αγγέλους επί γης.

Η κραυγή «λι, λι, λι» από τη λέξη «αλληλούια» είναι ο τρόπος για να εκφράσουν τη χαρά τους. Η αιθιοπική λίρα «κραρ» και τα τύμπανα «καμπερό» συνθέτουν το μουσικό μέρος της λειτουργίας. Οι ψαλμοί είναι στην αιθιοπική διάλεκτο «γκιζ» και ψάλλονται (τι ευχάριστη έκπληξη για τη θέση της γυναίκας στη συγκεκριμένη κοινωνία) από γυναίκες. «Οι ψάλτριες είναι 12», εξηγεί ο ευσεβής Αιθίοπας, «αλλά δεν μπόρεσαν να έρθουν όλες διότι δουλεύουν στα σπίτια. Το Πάσχα, όμως, θα καταφέρουν να έρθουν».

Οι χριστιανοί Αιθίοπες δεν βάφουν αυγά, δεν τρώνε μαγειρίτσα, ούτε έχουν εντυπωσιακές λαμπάδες. Απλά κεριά έχουν στην Ανάσταση και το αναστάσιμο φαγητό είναι ένα ιδιαίτερα μαγειρεμένο κοτόπουλο που χρειάζεται τουλάχιστον τρεις ώρες για να ετοιμασθεί.

Το μεσημέρι του Πάσχα τα παιδιά επισκέπτονται τους γονείς και για να τους τιμήσουν, τους προσφέρουν πολύτιμα αγαθά – αρνιά και άλλα ζωντανά στα χωριά. Εάν δεν υπάρχουν γονείς, ανταλλάσσονται επισκέψεις στα σπίτια. Σερβίρεται ειδικός καφές –εξάλλου στην επαρχία Καφάρ της Αιθιοπίας «γεννήθηκε»– και γίνονται σημαντικές, εκ καρδίας συζητήσεις.

Στην Αιθιοπική Εκκλησία είχε προσχωρήσει και ο γνωστός μουσικός της ρέγκε Μπομπ Μάρλεϋ (λεπτομέρειες εδώ).
Περισσότερα για την Εκκλησία της Αιθιοπίας, εδώ (αγγλικά).

***

«Ορθόδοξη Εκκλησία Tewahedo» της Ερυθραίας

Ο πατριάρχης Ερυθραίας Αντώνιος

Από εδώ: Το Κράτος της Ερυθραίας (Τιγκρίνια: ሃገረ ኤርትራ «Χαγκέρε Έρτρα») είναι μια χώρα της βορειοανατολικής Αφρικής στα παράλια της Ερυθράς Θάλασσας. Έχει έκταση 117.600 km² και πληθυσμό 5.647.168 (113η στον κόσμο), σύμφωνα με εκτιμήσεις του 2009. Ανατολικά βλέπει στην Ερυθρά θάλασσα, συνορεύει δυτικά με το Σουδάν, νότια με την Αιθιοπία, και νοτιοανατολικά με το Τζιμπουτί. Πρωτεύουσα είναι η Ασμάρα. Είναι ένα από τα νεότερα ανεξάρτητα κράτη με ανεξαρτησία από την Αιθιοπία στις 24 Μαΐου του 1993.

Από εδώ: «Tewahedo» είναι ο όρος που χρησιμοποιείται στην τοπική γλώσσα για τη «μιαφυσιτική» χριστολογία της Εκκλησίας Αιθιοπίας και Ερυθραίας. Τα μέλη της «Εκκλησίας Tewahedo» είναι η πλειοψηφία των χριστιανών της Ερυθραίας. Η Εκκλησία αυτή ήταν τμήμα της Αιθιοπικής Εκκλησίας, αλλά το 1993, με την ανεξαρτητοποίηση της χώρας, ζητήθηκε και ελήφθη και εκκλησιαστική ανεξαρτησία. Έτσι η Εκκλησία της Ερυθραίας έγινε ιδιαίτερο Πατριαρχείο (αντιχαλκηδόνιο), με πρώτο πατριάρχη τον Φίλιππο, ο οποίος πέθανε λίγο μετά το 2000. Σημερινός πατριάρχης είναι ο Διόσκορος (φέρει το όνομα του πατριάρχη Διόσκορου Αλεξανδρείας, από τις ηγετικές φυσιογνωμίες του μονοφυσιτισμού, που καταδικάστηκε από τη Δ΄ Οικουμ. Σύνοδο).
Ωστόσο υπάρχουν διαρκείς εντάσεις μεταξύ Αιθιοπίας και Ερυθραίας, οι οποίες ενίοτε παρασύρουν και τις δύο αδελφές (κατ’ ουσίαν) Αντιχαλκηδόνιες Εκκλησίες σε συγκρούσεις.

Χριστιανοί της Ερυθραίας (από εδώ)

Για την «Ορθόδοξη Εκκλησία Tewahedo» της Ερυθραίας δείτε εδώ & εδώ (αγγλικά)

Δείτε επίσης: Orthodox_Tewahedo, που αφορά στις αντιχαλκηδόνιες Εκκλησίες Αιθιοπίας και Ερυθραίας.

Θα συνεχίσουμε, Θεού θέλοντος, με 2ο μέρος, όπου και θα γίνουν αναφορές – ΤΟ ΚΑΤΑ ΔΥΝΑΜΙΝ – στο διάλογο της Ορθόδοξης Εκκλησίας με τους Αντιχαλκηδόνιους.

 

Πηγή ‘Νεκρός για το κόσμο’